Regelmatig krijgen we de vraag hoe onze vrijwilligers de bijen aan de Zoem-In onderhouden gedurende het jaar. Freddy maakte hierover een presentatie. Op 16 december '25 kwam Karin, die het het best kan uitleggen :), de powerpoint voorstellen en toelichten. Hieronder volgt een samenvatting van de belangrijkste punten en toelichtingen die niet in de slideshow verwerkt waren. De slideshow op zich vind je (als lid van de imkersbond) in het ledenportaal terug (onder ledenportaal - downloads - Uiteenzetting 'Een jaaroverzicht over het houden van bijen')
De presentatie was opgezet als een soort van jaarkalender, met die bedenking dat er een grote factor is die wij, en de bijen, niet in de hand hebben: het weer. Neem de presentatie dan ook niet op als een 'in maand X moet je die en die acties ondernemen', maar eerder als een 'in de maand X of in de maand ervoor of erna, naargelang het weer, moet je die en die acties ondernemen.
Als algemene leidraad moet je voor ogen hebben dat elke opening van de bijenkasten een verstoring van de volken inhoudt. Open de kasten dan ook enkel als dat nodig is en werk goed door, zodat de tijd dat de kasten open zijn, beperkt blijft. Vooral in de koude wintermaanden ga je de kasten enkel openen als het echt niet anders kan (bv voor een varroa-behandeling). In de overgangsmaanden maart en april kan het nog flink koud zijn, terwijl je toch de eerste inspecties zal moeten uitvoeren. Je kan dan twee doeken of dweilen gebruiken om over de toplatten te leggen. Op die manier beperk je enigszins het warmteverlies tijdens je controle en heb je ook minder op-vliegende bijen.
Wat je kan doen in de wintermaanden is de mul op de bodemplank nakijken. De bijen migreren in de winter langzaam van de voorkant van de kast naar de achterkant om alzo de wintervoorraden aan te spreken. Zie je hoofdzakelijk mul aan de voorkant liggen van je bodemplank, dan is er waarschijnlijk nog genoeg eten aanwezig. Je kan duidelijk zien in de mul hoeveel straten er bezet zijn met bijen. In januari zit je vrij goed als je minstens vier straten ziet. Zie je veel ronde plaatjes (zo groot als een bijencel) op de bodemplank liggen, dan zit je met een darrenbroedig volk. Het is heel interessant om steeds twee moeren op reserve te houden in een mini-volkje. Die kunnen gerust de winter door en als je dan een darrenbroedig volk opmerkt gedurende de wintermaanden, kan je dit ergens in maart gaan verenigen met één van je mini-volkjes (nadat je de darrenbroedige koningin verwijderd hebt).
In januari kan je het vlieggat eens helemaal open zetten (als je een systeem hebt waarbij dit kan) en dan voorzichtig langs het vlieggat zoveel mogelijk dode bijen wegvegen van de bodem. Zet na deze ingreep het vlieggat terug klein. De bedoeling van deze actie is ervoor te zorgen dat het vlieggat niet verstopt geraakt met dode bijen.
In de wintermaanden moet je ervan profiteren om je materiaal klaar te maken voor het nieuwe bijenjaar. Eens dat bijenjaar goed op gang gekomen is, zal je immers minder en minder tijd vrijhebben om dan nog snel even bodems en rompen te poetsen (en de binnenkant te vernissen met propolisbeits), je was te smelten en te zuiveren, waswafels te gieten, etc.
Het gegeven dat je imkert op 1 of 2 rompen is een persoonlijke keuze. Imker je op 2 rompen, dan zullen de vliegbijen vooral in de onderste romp zitten (en je dus minder lastig vallen als je de bovenste romp aan het bekijken bent). Twee rompen geeft ook meer ruimte aan de bijen, waardoor je minder snel op de bal moet spelen (als bv de broedruimte vol loopt met honing).
Heb je ingewinterd op twee rompen, wacht dan even op een koude morgen eind februari (liefst na een vriesnacht). De bijen zullen dan in de bovenste bak in tros zitten en tegen februari zullen de voedselvoorraden in de onderste bak al zo goed als opgebruikt zijn. Zet een propere bodem klaar, neem de bovenste romp af en zet deze op de bodem. Sluit het volk dan terug af. Je kan de onderste bak nu recupereren. Je kan dan in de komende maanden verder inschatten of je al dan niet terug op 2 rompen gaat imkeren of op 1 romp blijft.
Het is een aanrader om een blokraam te voorzien op plaats 1 van elke romp. Dit blokraam kan je gemakkelijk wegnemen zonder bijen te pletten, waardoor je met minder stress voor de bijen de kast kan doorbladeren. Een goede tip is ook een drie- of zesramer bij de hand te hebben. Wil je een raam verwijderen uit de kast om plaats te creëren voor je kastcontrole, dan zet je dat raam liefst in een dergelijke 3- of 6-ramer zodat de koningin (moest die op dat raam zitten) niet in het gras kan vallen. Zie het als een goedkope verzekering.
De eerste reinigingsvluchten voeren de bijen uit als het buiten zowat ronde de 14 graden is. Houd je witte was dan maar binnen.
In het voorjaar zal je ervoor moeten zorgen dat het volk genoeg uitbreidingsmogelijkheden heeft. Zorg er dan ook voor dat de koningin plaats genoeg heeft om eitjes te leggen. Verwijder daarom overtollige ramen met voedsel en stuifmeel. Stuifmeelramen ga je altijd in de diepvries steken. Overbodige ramen met voedsel haal je weg en bewaar je om in afleggers te gebruiken. De verwijderde ramen kan je vervangen door opgebouwde ramen of waswafel. Waswafels ga je nu NAAST het broed inbrengen, niet ertussen. (vanaf de maand mei ongeveer kan je de waswafels wel in het broednest inbrengen).
Vanaf april gaat de expansie van het volk in een sneltempo en is het zaaks van waswafels aan te bieden zodat de jonge bijen kunnen bouwen. In de honingzolder (die je naargelang het gebied waar je woont in maart of april zal moeten opzetten) kan je een mix van opgebouwde ramen en waswafels gebruiken.
Het ganse jaar door moet je de stuifmeelvoorraad in je kasten nakijken. Zijn er tekorten, geef dan een stuifmeelvervanger (recept op de website) of een produkt als Ultra Bee. Als de bijen dit nodig hebben, zullen ze het met plezier opnemen. Vooral in de maand augustus kan dit je volk redden (dan zou je toch best een drietal ramen met stuifmeel moeten hebben). Dan moeten immers de bijen geboren worden die de winterbijen gaan opvoeden. Is er te weinig stuifmeel aanwezig, dan loop je kans dat de moer van de leg gaat. Dat is iets dat je zeker in augustus wil vermijden.
Heb je een darrenraam met gesloten broed, steek dit dan een dagje in de diepvries. Dan ga je er met een broodmes over. Schud er eens goed mee boven een papier en dan kan je de eruit gevallen brokken nakijken op mijten.
Zolang de bijen goed kunnen bouwen, zullen ze niet gaan zwermen. Zie je dat het darrenraam niet meer wordt opgebouwd, dan kan je best goed nakijken dat ze hun valiezen niet aan het klaarzetten zijn.
Zie je doppen op je darrenraam, dan staan de zwermalarmbellen op rood. Vind je er geen op het darrenraam, noch op de twee ramen ernaast, dan is de kans klein dat de bijen reisplannen maken.
Snijd geen of weinig darrenbroed uit volken met goede eigenschappen, zodat de darren hun goede genen kunnen verspreiden.
Als je ergens eind april - begin mei ziet dat je honingzolder voor de helft gevuld is, dan kan je een tweede honingzolder met enkel waswafels bovenop de eerste zetten. De bijen hebben wat tijd nodig om de waswafels uit te bouwen. In die periode kunnen ze de eerste honingzolder verder invullen en de honing indikken.
Als de tijd van de honingoogst is aangebroken, gebruik dan best een bijendrijver om de bijen uit de honingzolder te verwijderen. Zet onder de te slingeren honingzolder een leeg hoogsel zodat de bijen die uit de honingzolder kruipen ergens naartoe kunnen. Je kan hier eventueel ramen inplaatsen.
Slinger enkel ramen die voor minstens ¾ verzegeld zijn, de stootproef is niet altijd even betrouwbaar, gebruik om zeker te zijn een refractometer (de honing moet onder 20% water bevatten).
Zit je honing boven de 20% vocht, wacht dan een paar weken vooraleer te slingeren.
De geslingerde ramen zet je ’s avonds terug op je volk om deze te laten aflikken (boven op het voedergat).
Wens je de arrestraammethode te gebruiken, bepaal dan wanneer je de zomerhoning zal slingeren. 24 dagen voor de slingerdatum sluit je de koningin op.
Nadien laat je de koningin vrij en behandel je 1 of 2 keer met een oxaalzuurverdamping binnen de 9 dagen.
Het verschil tussen het gebruik van een arrestraam en een kooi is dat de koningin in het arrestraam aan de leg kan blijven, terwijl ze van de leg gaat in de kooi. Er zijn voorstanders van beide methodes. Wij opteren voor de arrestraammethode.
Voor de inwintering is de tip van niet te veel suikerwater te geven. Opteer voor maximum 16 kg voer (de bijen hebben lege cellen nodig voor de winterzit)/
Wil je inwinteren op honing, gebruik dan enkel je eigen honing!
Tropilaelaps
De tropilaelaps is de volgende bedreiging voor onze bijen. Deze mijt reproduceert zich 4 keer sneller dan de varroa en brengt meer schade toe aan de larven. Deze mijt zit maar een paar uur op de volwassen bijen alvorens zich opnieuw in een cel te nestelen en dat met meerderen tegelijk. Elke tropilaelaps maakt eigen bijtgaten in de larve (bij de varroa zal de moedermijt een gat bijten in de celwand van de larve en zullen al haar nakomelingen hetzelfde gat gebruiken om zich te voeden). Bij de tropilaelaps zien we dan ook meer littekenweefsel dat gevormd wordt op de bijen, waardoor deze meer schade hebben.
Doordat deze mijt maar kort op de volwassen bijen blijft zitten, is ze ook moeilijker te bestrijden. Mierenzuur zal hier de aangewezen weg zijn (om ook een effect te hebben in het broed).
De mijt kan slechts 5 dagen overleven op volwassen bijen (tot 8 dagen op dode bijen). Het inlassen van een broedstop is dan ook een effectieve bestrijding.
De enige goedgekeurde behandeling is formicpro.
Voer geen bijen /koninginnen in uit het buitenland (de tropilaelaps zit nu al aan de grens met Polen).
Vraag : Mijn koningin is weg en er zijn koninginnencellen. Wat moet ik doen?
Heb je geen koninginnenrooster: laat drie grote doppen staan en breek de rest weg. Doe de kast dicht en laat deze drie weken gerust.
Heb je een koninginnenrooster: idem, maar verwijder de onderste koninginnenrooster zodat de koningin op bruidsvlucht kan.
De Aziatische hoornaar
Springtrapping, of het proberen vangen van de koninginnen in de lente, is het meest effectief omdat er in die periode nog maar weinig suikers te rapen vallen voor de overwinterde koninginnen die een nest willen opbouwen. Gebruik wel geen rode wijn in de lokstof. De tannine die in rode wijn zit, weert ze af.
Als er een onbehandeld nest van de AH in je buurt hangt/hing, weet dan dat de kans groot is dat de koninginnen die daaruit geboren werden zich verscholen hebben voor de winterkoude binnen de 100m van dat nest. (Ze vliegen niet echt meer rond in de herfst omdat ze dan energie zouden verliezen.) Vraag dan ook aan mensen rond een onbehandeld nest om een val te mogen hangen in het voorjaar.
Vind je een embryonestje, dan kan je dat makkelijk verwijderen. De koninginnen zijn immers niet agressief. Wacht tot de koningin in haar nestje zit, schuif er een honingpot over, snijdt het nestje af zodat het in de pot valt en doe het deksel erop. Doe de pot dan in de diepvries.
Vanaf het ogenblik dat de hoornaars over hun nest lopen, blijf je ervan af. Vraag een verdelger om vanaf nu de nesten te verdelgen.
Automntrapping, of het proberen vangen van de koninginnen in de herfst, heeft weinig succes. Als je selectieve vallen uitzet in de herfst is dit om de suikerjagende werksters af te vangen, alsook de eiwitjagers die zichzelf even willen bijtanken. Elke hoornaar die je kan vangen is er eentje minder in het nest (is dus een verzwakking) en is er eentje minder die je bijen kan lastig vallen.
Voor de monitoring van de varroa gebruikt Freddy de alcoholwash methode. Een alternatief is de poedersuikermethode. Gebruik voor deze laatste geen strooisuiker (ook poedersuiker in de volksmond), maar kristalsuiker die je met de blender fijn mixt.