Als we ons volk controleren en we zien (ongewild) een koninginnencel staan, slaat ons hart vaak een slag over: gaat het over een zwermcel, een redcel of bereiden de bijen zich voor op een stille moerwissel? Paniek is echter nooit een goede raadgever. Daarom is het belangrijk te begrijpen wat er gebeurt in het volk en wat de gevolgen kunnen zijn.
In een 'normaal functionerend' volk dat zich happy voelt in de kast, zal je normaal gezien niet gauw koninginnencellen tegenkomen. De aanwezige koningin zal voldoende feromonen afgeven en dat onderdrukt de wil om koninginnencellen op te trekken.
Als de bijtjes het in hun hoofd halen om één of meerdere koninginnencellen op te trekken, is het als imker moeilijk om ernaast te kijken (alhoewel we er wel al eens eentje durven te missen als je ze allemaal moet vinden om ze te breken :)). Deze hebben zowat de vorm en grootte van een apennootje (maar dan minder dik). Ze onderscheiden zich van de werkster- en darrencellen door hun vertikale oriëntering. De bijtjes gaan koninginnencellen aanmaken in drie situaties. De eerste situatie is deze waarin er nog maar weinig koninginnenferomoon aanwezig is in het volk (door een falende of verdwenen koningin). Als de koningin sterft, beseffen de bijen na 6 tot 12 uur dat ze er niet meer is. Na 12 tot 48 uur gaan ze dan redcellen opbouwen. We hebben altijd geleerd dat de bijen dan een larfje zoeken van één dag oud en dat ze dat gaan 'promoveren' tot nieuwe koningin door dit larfje alleen nog koninginnenbrij te voeden. Een studie in de VS heeft nu uitgewezen dat we dit standpunt toch even moeten nuanceren. Zo bleken de bijen slechts in 65% van de gevallen ééndags- of tweedagslarven te nemen om de koninginnencel op te trekken. In 25% ging het over driedagslarven en in 10% over vierdagslarven. In slechts 1% van de gevallen werd een eitje gebruikt om een redcel op te trekken. Wat ook opmerkelijk was, was dat in 9% van de gevallen een darrenlarve werd gebruikt. In deze laatste gevallen werd de 'koninginnencel' dan wel vernietigd door de bijen net vóór of net na het afsluiten van de dop. Er werd opgemeten dat de bijen gemiddeld maar liefst 20 redcellen optrokken, maar velen hiervan gingen ze na een paar dagen terug afbreken. De meeste redcellen worden opgetrokken in de onderste helft van de ramen en weg van de ingang van het nest.
Redcellen, maar duidelijk niet in de onderste helft van het raam :)
Naast redcellen, kunnen we ook wisselcellen en zwermcellen aantreffen in een volk. In beide gevallen gaat het in wezen om eenzelfde structuur: de bijen maken zelf eerst een klein dopje waar de koningin een eitje in legt, om dat dan verder uit te bouwen tot een volledig vertikale dop. Ook hier werden reeds meerdere studies uitgevoerd om het fenomeen in kaart te brengen. Zo weet men dat de kans klein is dat een volk dergelijke doppen gaat aanzetten als de aanwezige koningin in hetzelfde jaar geboren is (het kan wel zijn dat de koningin slechts één legronde gegund wordt en ze dan dadelijk vervangen wordt door de bijen, maar een goed gesettelde koningin ondergaat dat lot niet).
In de volken met een koningin die in één van de vorige jaren werd geboren, stelde men vast dat in 50% van de gevallen koninginnendoppen werden opgebouwd, maar dat in de helft van de gevallen die doppen terug werden afgebroken door de bijen.
In 75% van de volken met gesloten doppen werd de koningin vervangen door de bijen. In 15% vertrok een zwerm met de oude koningin en ging het resterende volk over tot het aanvaarden van een nieuwgeboren koningin. Men stelde ook vast dat de meeste doppen werden aangezet in het zwermseizoen (terwijl slechts 15% van de bijenvolken de doppen dus gebruikte om te gaan zwermen).
Men vond ook dat de succesratio van deze koninginnencellen vooral afhangt van de positie van de cellen in het volk. De cellen die het dichtst bij het centrum van de kast werden opgetrokken hadden de grootste kans om koninginnen voort te brengen. Deze die zich dichter bij de toplatten bevonden hadden ook meer succes dan deze die onderaan werden opgetrokken. De onderzoekers maakten hier ook een link met de teeltlatten die gebruikt worden voor de koninginnenteelt waar men ook vaststelt dat de larfjes die in het midden van de teeltlat worden aangeboden meer kans hebben om tot koninginnen door te groeien dan deze die zich aan de zijkanten van de lat bevinden.
We geven hier nog de resultaten mee van een studie die uitgevoerd werd op vraag van de professionele imkers in de VS. Zij zochten naar een manier om gemakkelijk een gevestigde koningin in een sterk volk te vervangen. Ze dachten aan het invoeren van een koninginnendop in de honingzolder.
De studie wees uit dat 70% van de doppen uitliepen in het volk. Slechts in 7% lukte de vervanging van de koningin op deze manier als de gebruikte larve in de koninginnendop van een ander volk kwam. Gebruikte men een larve uit het eigen volk, dan was men in 13% succesvol. In 53% van de gevallen vond men na een paar weken de oude koningin terug in het volk en was de operatie dus mislukt. In 24% van de gevallen was dit voor de bijen wel een aanzet om zelf de koningin te gaan vervangen.
Kunnen we uit dit alles iets meepikken.
Een eerste idee is al dat je niet teleurgesteld moet zijn als de bijen maar een paar larven op je teeltlat aannemen voor de koninginnenteelt. Zoals je hierboven kan lezen heeft het misschien wel gewoon te maken met de plaatsing van de lat in het volk.
We weten nu ook dat de bijen al eens doppen trekken op vierdagslarfjes. Daaruit kan nooit een koningin van superkwaliteit komen, want dat larfje heeft al bijenbrood gegeten. Als je dus je volk zelf een koningin wil laten optrekken door de koningin te verwijderen, open dan eens de kast na 4 dagen en bekijk de doppen. Heb je belegde open en gesloten doppen, vernietig dan maar best die gesloten doppen. De bijen kunnen dan wel verder met de resterende open doppen.
En als je eens een dop gemist hebt, dan heb je blijkbaar toch nog 50% kans dat ze die dop zelf gaan verwijderen, alhoewel dat je daar toch maar best je geld niet op inzet, want je zal zien dat de dames natuurlijk net die dop gaan laten staan :)
bron: Queen cells, Clarence Collison, Bee Culture juni 2025, pag 14 e.v.