Je ziet vaak mooie foto's opduiken van een koningin die omringd wordt door haar hofstaat. Hoe werkt dit systeem eigenlijk? En waarom zien we dat zelf niet vaak?
We weten intussen dat de communicaties in een bijenvolk hoofdzakelijk gebeuren aan de hand van feromonen (geuren die afgescheiden worden door de verschillende bijen). En ja, ook het vormen van de hofstaat rond een koningin geschiedt op deze manier. Al meer dan 25 jaar probeert de wetenschap te achterhalen wat de exacte samenstelling van deze feromonen is, tot nog toe zonder succes.
Toch zijn er al vele 'ontdekkingen' gedaan tijdens deze onderzoeken.
De hofstaat vormt zich rond de koningin
Zo weten we al dat een koningin die zich beweegt over de raat niet veel aandacht krijgt van de werksters rond zich. Jonge, nog maagdelijke, koninginnen bewegen het meest over de raat. Die krijgen dan ook de minste aandacht. Eens een koningin meer dan twee maand bevrucht is, krijgt ze de meeste aandacht (ze legt dan ook eitjes en beweegt minder over de raten). Het is pas als ze stilstaat dat de hofstaat zich zal vormen.
De hofstaat bestaat in de zomer doorgaans uit acht tot tien werksters die de koningin gaan voorzien van koninginnenbrij, haar gaan poetsen, haar stoelgang gaan afvoeren en die de feromonen van het lichaam van de koningin gaan aflikken. In de winterperiode, als de koningin minder eitjes per dag legt en dus ook minder koninginnenbrij nodig heeft, wordt de hofstaat kleiner.
Het is niet zo dat de hofstaat bestaat uit een vaste groep van werksters die haar volgen. De samenstelling van de hofstaat wijzigt continu. De koningin scheidt het feromoon QRP (Queen Retinue Pheromone) af dat de werksters die zich dicht bij haar bevinden aantrekt om zich te voegen tot de hofstaat. In 1960 ontdekte men reeds dat tijdens een studie 196 verschillende werksters deel hadden uitgemaakt van de hofstaat.
Men heeft bestudeerd hoe lang een werkster in de hofstaat blijft. Meer dan de helft van de bijen verlieten deze hofstaat al na een 30-tal seconden! Het langst dat een werkster werd opgemerkt in de hofstaat was 41 minuten. Men heeft ook naar de leeftijd gekeken van de bijen die gerecruteerd werden als hofstaatbij. Deze varieerde van een paar uur tot 52 dagen, met geen specifiek gemiddelde of leeftijdsverdeling. Als men ging kijken naar de leeftijd van de bijen die de koninginnenbrij aanleverden, varieerde deze van 1 dag tot 23 dagen. De meeste 'voedsters' waren slechts een paar dagen oud.
Naast de verzorging van de koningin is het verspreiden van haar feromonen een belangrijke taak van de hofstaat. De hofstaat zal de koningin vaak aanraken met de antennes en haar likken om haar feromonen op te nemen. Als deze werksters de hofstaat verlaten, gaan ze vaker dan normaal contact zoeken met andere werksters om alzo deze geuren te verspreiden. Op hun beurt gaan deze laatsten ook vaker dan gemiddeld andere werksters aanraken. Na een vijftal minuten is het effect van de feromonenverspreiding weg omdat deze geuren 'vervliegen'. De verspreiding van de feromonen op deze manier, gecombineerd met de koningin die continu haar geuren blijft afgeven, maakt dat het volk snel weet wat de toestand van hun koningin is.
bron : A closer Look - Queen's Court, Clarence Collison, Bee Culture jun 2024, pag 16 ev