Waarom zou je een koningin op arrest plaatsen? En hoe doe je dat? Wat zijn de voordelen van het arrest en hoe kadert dit in de evolutie naar behandelvrij imkeren? Het werd allemaal uitgelegd op deze opendeurdag.
Stellen dat we onze bijen moeten vrijwaren van de varroa is een open deur intrappen. Deze mijt is ergens begin de jaren '80 overgestapt van zijn natuurlijke gastheer, de apis cerana, naar onze apis mellifera en heeft zich de voorbije decennia op een dergelijke manier verspreid dat je vandaag de dag veel moeite zal moeten doen om ergens in de wereld een volk te vinden dat niet aangetast is door dit diertje.
De algemene consensus is dat we deze mijten waarschijnlijk nooit meer zullen kunnen wegkrijgen uit onze volken en dat we daarom dan ook volop moeten inzetten op het onder een gezonde drempel houden van de varroadruk. Tot voor kort was het idee dat je best de mijten te lijf ging met een combinatie van verschillende methodes. Het gebruik van zuren behoorde tot het arsenaal van de meeste imkers.
Vandaag de dag zien we een kentering in deze ideëen en is men volop de weg aan het kiezen van de biologische methodes. Het plaatsen van de koningin op arrest is hier een heel interessante piste.
Het basisidee van deze methode is dat je de koningin opsluit gedurende 24 dagen in een arrestkooi. Naargelang de gebruikte arrestkooi zal de koningin niet, beperkt of onbeperkt verder eitjes kunnen leggen. Als ze niet kan leggen, zal het volk sowieso broedloos zijn na die periode van 24 dagen. Je laat de koningin dan terug vrij, waarna deze hopelijk dadelijk gaat beginnen eitjes te leggen. Je hebt dan een periode van 8 dagen dat de varroa op de bijen zit. Met één enkele behandeling (vb oxaalzuurverdamping) ga je dadelijk meer dan 90% van de mijten verwijderen.
Het nadeel hiervan is evenwel dat je koningin van de leg is gegaan en dat het soms wel een paar dagen duurt vooraleer ze de eileg herneemt. Door het niet aanwezig zijn van broed, zullen er ook massa's minder feromonen aanwezig zijn in het volk (van de larven, maar ook van de koningin). Dat maakt dat de bijen wat minder gelukkig kunnen zijn (met eventueel doppen trekken in de eerste dagen tot gevolg).
Je kan ook opteren voor een beperkte broedmogelijkheid. Je kan bv een Scalvini-kooitje gebruiken. In een dergelijk kooitje zal de koningin nog eitjes leggen, maar de werksters zullen deze continu opruimen omdat ze doorhebben dat de celletjes niet diep genoeg zijn. Het voordeel van dit kooitje is dat er dan toch nog wat meer koninginnenferomonen in het volk aanwezig zullen zijn.
De in onze ogen beste methode van arrest is het opsluiten van de moer in een grote kooi waar ze de mogelijkheid heeft zich vrij te bewegen over één, twee of drie ramen. De koningin zal dan op dat raam snel vergezeld worden van werksters die haar feromonen mee helpen verspreiden in het volk. De arrestkooien met één raam kan je zien als een gewoon houten raam waaraan je een metalen plaat bevestigt aan één zijde. Deze wand kan je opwarmen (met een elektrische kookplaat, een hittepistool of een haardroger), waarna je er, aan de binnenzijde van het raam, een waswafel tegen legt. Deze zal zich vastzetten tegen het metaal. Je laat de koningin vrij op deze waswafel en sluit de kooi af met een koninginnenrooster. Na 24 dagen laat je de koningin weer vrij en verwijder je de kooi. Het voordeel hier is dat je weinig materiaal nodig hebt en bijkomend heb je er ook weinig werk aan.
een eenraams kooi
De arrestkooien op twee ramen zijn moeilijker te maken. Die kan je wel verkrijgen in de handel. Daar is het principe dat je een raam kiest uit je volk met zo veel mogelijk open broed en zo weinig mogelijk gesloten broed. Je zet de koningin daarop en brengt het raam in in de kooi. Naast dit raam plaats je een raam met waswafel. Je sluit de kooi af en plaatst deze in je volk. Op dag 12 ga je het raam dat open broed had verwijderen uit het volk. Een deel van de varroa hebben zich ingelopen in de cellen van de 8-daagse larven en liet zich mee opsluiten. Die verwijder je dus al uit het volk. In de plaats hang je deze keer een leeg opgebouwd raam. De bijen hebben intussen de waswafel al opgebouwd en de koningin heeft daar al eitjes in gelegd. De varroa ziet de kans schoon om zich mee te laten opsluiten met de larven op hun 8ste levensdag. Dit raam zal dan ook veel varroa bevatten. Op dag 24 ga je beide ramen verwijderen uit de kooi en laat je de koningin terug los. De ramen die je uit de kooi haalde (dus drie in totaal) kan je best wegsmelten (eventueel aan de kippen voederen). Deze zullen veel varroa bevatten (vooral de laatsten).
Het nadeel van de tweeraams methode is dat je wat meer manipulaties moet doen. En je hebt wat meer materiaal nodig : een waswafel en een opgebouwd raam tijdens de manipulatieperiode en nadien als je de kooi verwijdert, komen er twee plaatsen vrij die je kan opvullen (eventueel met waswafels, maar best met opgebouwde ramen die je recupereert van het slingeren). Het voordeel is dan weer dat het een ideale methode is om een aantal vuile ramen te verwijderen uit je volk.
Pas de arrestmethode toe drie weken vooraleer je de zomerhoning wil oogsten. Dat zal je vermoedelijk ergens rond 21 juli doen. De koningin kan dan aan de leg waardoor je rond 14 augustus nieuwe werksters hebt die weinig last hadden van de varroa. Dat zijn de ideale voedsters voor je winterbijen (want ze hebben goede vetreserves).
Waarom een broedloos volk?
Tijdens deze opendeur sprak Karin ook over het in arrest zetten van een koningin in de winter. Dit doe je dan sowieso op een type kooi waarin de koningin geen raat heeft (en dus geen eitjes kan leggen). Ook een dergelijke kooi kan je eenvoudig in elkaar knutselen. Je moet er wel zeker van zijn dat de koningin genoeg plaats heeft om de winterzit te volgen. Winter je in op twee hoogsels, dan zal je arrestkooi ook twee hoogsels hoog moeten zijn. De koningin kan je opsluiten van zowat november tot de eerste dagen waarop de bijen vliegen (rond februari).
Wens je meer te weten te komen over het op arrest plaatsen van een koningin in het kader van de varroabestrijding, dan kan je hier veel informatie vinden.
De leden van IBB kunnen de slides die Karin gebruikte tijdens haar presentatie terug vinden in het ledenportaal > downloads > opendeurdagen.