Het is doorgaans een spel van 'trial and error' vooraleer de beginnende imker goed met de beroker kan werken. Hieronder volgen enkele tips voor het gebruik en onderhoud van dit toestel.
Reeds duizenden jaren geleden ontdekte de mens dat een bijennest gemakkelijker te benaderen was als men een rokende toorts bij zich droeg. Een eerste verklaring hiervoor is dat de bijen de rook associëren met een bosbrand en ze zich daarom vliegensvlug gaan volzuigen met nectar/honing. Indien de brand hun nest zou bedreigen, kunnen ze dan snel vertrekken met het grootste gedeelte van de voorraad om elders een nieuw nest te gaan maken. De stelling was dan dat een bij met een volle maag minder makkelijk zou kunnen steken. Intussentijd weten we dat de rook vooral een impact heeft op de communicatie in het nest die in hoofdzaak via geuren (de feromonen) geschiedt. De aanwezigheid van rook verstoort deze communicatie, waardoor de bijen wat gedesoriënteerd zijn en daardoor rustiger worden.
Een rokende toorts is niet meer van deze tijd. Ook de Dathepijp, een typisch Duits rookapparaat, is in onze streek stilaan volledig uit de mode geraakt. Dit is een pijp met grote kop die met brandbaar materiaal wordt gevuld. De pijp wordt in de mond gehouden en men blaast erin om de rook te verspreiden.
Dathepijp
De meeste imkers werken vandaag met een beroker met blaasbalg om de kalmerende pufjes rook toe te kunnen dienen.
Blaasbalg
Op het ogenblik dat je je een beroker wil aanschaffen, zijn er twee belangrijke kenmerken die je kunnen leiden tot de betere keuze : de grootte van de beroker en de veiligheid ervan. In de imkershops vind je doorgaans twee maten van berokers. De ene is ongeveer 17 cm hoog, de andere 25 cm. Het verschil tussen beiden zit hem, logischerwijze, in de inhoud van de beroker. Die inhoud bepaalt hoeveel brandstof je erin kan aanbrengen en dus ook hoe lang de beroker continu kan blijven rook genereren. Heb je een paar bijenkasten, dan kan je opteren voor de kleinere beroker. Met meer kasten is de grotere variant een betere optie. De grotere berokers zijn iets moeilijker te hanteren dan de kleinere (ook al is dat relatief) en nemen wat meer plaats in om ze weg te bergen.
Voor de veiligheid kan je kijken naar twee elementen : de manier om het deksel te openen (hoe eenvoudiger het systeem, hoe minder ‘fuss’ en dus hoe veiliger) en de aanwezigheid van een hitteschild rond de beroker (koop er zeker eentje met een dergelijk hitteschild. Doorgaans is er een haak aanwezig aan dit schild, waardoor je de beroker ook ergens kan ophangen).
Bij de aankoop van een beroker controleer je ook best even het dekselscharnier. Hoe steviger dit scharnier is, hoe beter. Heb je maar een zwak scharnier waar duidelijk veel speling op zit, dan wordt het een stuk moeilijker het deksel snel en correct te sluiten.
Het gebruik van de beroker
Qua vulmateriaal kan je zowat alle droog materiaal gebruiken dat brandbaar is, maar sommige items werken beter en zijn handiger dan andere. Denk er evenwel aan dat je bijen blootgesteld worden aan de rook. Gebruik daarom geen bewerkte materialen, plastics, etc. Jeans, jute, dennennaalden en houtsnippers, gedroogde koeienmest, gedroogde bloemen en gras werken allemaal prima. Een reep geribbeld karton die je oprolt en in de brandkamer van de beroker als een soort wrap aanbrengt werkt goed en blijft lang rook genereren. In de handel vind je ook zeer handige strips terug van geperst karton waardoor je beroker binnen een paar seconden al rook genereert.
Het aansteken van de beroker is het gemakkelijkst als je begint met een los propje krantenpapier. Eens dit krantenpapier goed brandt, voeg je langzaam een beetje vulmateriaal toe. Pomp even met de balg om de snelle verbranding van het papier en het vulmateriaal te forceren. Eens het goedje goed brandt, kan je genoeg materiaal toevoegen om je werken in de bijenkast uit te voeren.
Een goede tip is de schoorsteen (dus de klep die je wegdraait) op te vullen met wat groen gras. Dit gras zal ervoor zorgen dat eventuele as die zich vormt bij de verbranding grotendeels wordt weggefilterd.
Nu je beroker rook produceert, begeef je je naar de vliegplank en je puft daar een paar rookwolkjes in. Vervolgens hef je de dekplank even op en geef je ook daar een pufje rook. Wacht dan een paar minuutjes en open de kast. Overdrijf zeker niet met de rook. Een paar korte pufjes is echt wel genoeg. Indien de bijen agressief zouden zijn, kan je nog altijd wat rook bijgeven.
Persoonlijk ga ik nog een stapje verder en probeer ik te werken zonder rook. Ik zorg er wel voor dat ik de beroker bij de hand heb indien het echt nodig is.
Als je werk aan de bijen voltooid is, kan je de beroker veilig opzij zetten en de klep openen zodat de brandstof langzaam kan opbranden. Indien je echter snel weg moet, en je geen potentiële brandhaard wil achterlaten of indien je de beroker dient mee te nemen in de auto, kan je een kurk duwen in de schoorsteen. Heb je geen kurk bij de hand, dan kan je proberen de beroker op zijn zijde te leggen op een niet-brandbaar oppervlak, dit blijkt effectief te werken. Deze twee oplossingen hebben wel het nadeel dat er zich een laag roet kan vormen aan de naad van de schoorsteen, waardoor deze moeilijker kan opengaan. Vandaar dat het misschien toch beter is een metalen emmer bij de hand te hebben en de inhoud van de beroker daarin uit te kieperen. Indien je erg snel weg moet, kan je een beetje water over de resterende brandstof gieten, waardoor alle brandgevaar geweken is. De beroker hang je dan met de haak aan de zijkant van de emmer (met de beroker aan de binnenkant) zodat deze rustig (en veilig) kan afkoelen.
Het onderhoud van de beroker
Schraap eerst zoveel mogelijk roet weg uit de beroker met je beitel. Neem je bunzenbrander en geef de overblijvende asresten een goede hittestoot. Neem dan een staalborstel en verwijder de resterende as.
Als men goed voor een beroker zorgt, kan hij vele jaren mee gaan. Is hij niet in gebruik, bewaar hem dan toegedekt. Het leer van de balg kan je met ossepotenvet of met wonderolie invetten.
bronnen : Bee Culture, januari 2023, pag 86 ev, Smoker basics, Ed Simon
Handboek der moderne bijenteelt, Schotman, paragraaf 898-899