EHBO - De bijensteek

Wat doe je als je, of een bezoeker, gestoken wordt door een bij?

Bijen gebruiken hun angel in principe enkel ter verdediging van de kolonie. Ze hebben een methode ontwikkeld om met hun steek een zo groot mogelijke impact te genereren. Ze doen dit door samen met de angel ook het ganse gifapparaat mee af te scheuren van het lichaam. De angel zal zich dieper en dieper ingraven in de huid en het gifblaasje zal leeggepompt worden in het lichaam van het slachtoffer.

Wist je trouwens dat bijen de enige insecten zijn die de angel achterlaten in een leerachtige huid (zoals die van de meeste zoogdieren) en dat ze na de steek sowieso sterven aan de opgelopen verwondingen? Als je dus geprikt wordt en je hebt niet dadelijk gezien door welk insect, ga dan op zoek naar een angel. Vind je die, dan kan je de bij aanduiden als schuldige. Vind je geen angel, vloek dan maar eens goed op de rest van het insectenrijk :). 

De angel is trouwens een geëvolueerde vorm van een legapparaat dat vrouwelijke insecten gebruiken om eitjes te leggen. Dit verklaart al dadelijk waarom darren geen angel hebben en dus niet kunnen prikken.

Enkele raadgevingen om de kans op een steek te verkleinen

• draag bescherming 
  • bescherm vooral je hoofd. Een prik in je keel, neus of ogen kan echt wel lastig zijn.
• gebruik rook of vernevel water als je een bijenkast opent
• gebruik geen vibrerende toestellen als boskantenmaaiers of grasmachines dichtbij de bijenkasten
• vermijdt de aanwezigheid van sterke geuren (parfums, zeepgeuren, zweetgeuren,...)
• draag kledij in een lichte kleur
• vermijdt snelle, zwaaiende bewegingen, maar maak vloeiende, trage bewegingen

Als je dan toch prijs hebt

Een bijensteek is pijnlijk, daar is iedereen het wel over eens. En elke persoon reageert anders op pijn. Zo zal de ene persoon hysterisch reageren, terwijl de andere de pijn wil verbijten om ‘stoer’ over te komen. En nog anderen blijken helemaal geen last te hebben van de steek, maar zullen enkel eens vloeken van het verschieten van de onverwachte prik.

Waar moet je dan op letten en hoe moet je reageren?

Probeer het ‘slachtoffer’ (we zullen vanaf nu maar best ‘de patiënt’ gebruiken :)) eerst en vooral gerust te stellen.

Verwijder zo snel mogelijk de angel

Dit doe je het makkelijkst door met een voorwerp (kan perfect je vingernagel zijn) druk te zetten op de plaats net onder de angel en dan met dat voorwerp te wrijven naar de angel toe. Deze zal meestal vlotjes loskomen. Er is een tijdje gesteld dat men de angel niet met een pincet of tussen duim en wijsvinger mag proberen weg te nemen omdat je dan het gifblaasje zou kunnen leegduwen in de patiënt, wat ervoor zou zorgen dat er meer gif vrijgegeven wordt. Studies hebben intussen reeds aangetoond dat dit niet correct is. De enige factor die speelt is de tijd dat de angel in het lichaam zit. Hoe sneller je hem kan verwijderen, hoe beter, ongeacht de manier waarop je het doet.

Beperk de zwelling en de jeuk

In een eerste reactie kan je proberen het ingespoten gif uit te zuigen. Er bestaan hier speciale zuigtoestelletjes voor als je wil vermijden dat het gif in je mond terechtkomt.

Indien de patiënt gestoken werd in de mond, geef deze dan een ijsblokje om op te zuigen. Dit zal de zwelling wat tegenhouden en ook de pijn wat verzachten.

Pijnbestrijding met medicatie is in principe niet nodig. De pijn duurt immers zelden langer dan een paar minuten.

Tegen de zwelling en de jeuk op de huid bestaan er meerdere zalfjes die je kan aanbrengen. Medicatie als Ceterizine is vrij verkrijgbaar bij de apotheek en bevat een anti-histaminicum om de zwelling en jeuk die optreden na de steek tegen te gaan. We maken hierbij toch de kanttekening dat je niet zomaar medicijnen mag toedienen aan een andere persoon indien je niet medisch geschoold bent. Als de patiënt een allergische reactie heeft op het zalfje of medicijn dat je toedient, heb je meer problemen veroorzaakt dan opgelost. Bij de minste twijfel ga je dus beter naar de dokter.

Er zijn tal van huismiddeltjes die aangeraden worden om de reactie op te steek te verlichten. Het meest gekende is het klontje suiker met een beetje azijn op. De azijn en het gif zouden elkaar een beetje neutraliseren. Ook het wrijven van een blad weegbree zou helpen of simpelweg het leggen van een koperen muntje op de steek. Het is niet echt duidelijk dat deze middeltjes ook effectief helpen, maar als het de patiënt wat kan geruststellen is het doel al bereikt :).

De bovenstaande huismiddeltjes zullen alleszins de alarmferomonen die bij de steek vrijkwamen wegnemen, wat op zich al een goede strategie is om bijkomende steken te vermijden.

Volg de reactie op die de patiënt heeft op de steek

Na de korte pijnervaring van de steek op zich, zal het lichaam reageren op het gif van de steek. Vrij snel (doorgaans binnen het uur) zal de plek rond de steek rood worden, zal deze beginnen te jeuken en treedt er een zwelling op die enkele uren tot dagen kan aanhouden. Dit is dus een 'normale' reactie van het lichaam om het gif te neutraliseren.

Sommige personen reageren allergisch op een bijensteek. Dit kan reeds na enkele seconden tot enkele minuten gebeuren.

In medische kringen gebruikt men vaak de schaal van Müller om de reacties op een steek te categoriseren.

Zo worden jeuk en roodheid, zelfs over het ganse lichaam, na een steek onder graad I geplaatst. Krijg je ook zwellingen van lippen, tong, keel of oogleden en treedt misselijkheid op of braken, dan spreekt men van graad II.

In beide gevallen kan men best naar de huisarts gaan die medicijnen kan voorschrijven om de reactie van het lichaam in te perken.

Zijn er echter ook ademhalingsproblemen of ernstige kortademigheid, dan zit je in graad III. Een nog sterkere reactie zoals bewusteloos vallen, een verlaagde bloeddruk of shock vallen onder graad IV. In deze twee laatste gevallen bel je best de 112. De patiënt kan dan immers snel in levensgevaar komen. Indien er een Epipen aanwezig is, kan je dit melden aan de 112 en in overleg met de 112 kan je die eventueel toedienen.

Als je de 112 niet kan bereiken, gebruik dan je gezond verstand. In Nederland wordt gesteld dat je de Epipen enkel mag toedienen als het slachtoffer dit zelf niet meer kan. Daar zegt men dus dat als de patiënt bij bewustzijn is, dat het dan de patiënt is die, eventueel met jouw hulp, de Epipen toedient aan zichzelf. Als de patiënt niet meer in staat is zichzelf een Epipen toe te dienen, twijfel dan niet en doe het zelf. Het kan effectief het verschil op leven en dood uitmaken. Op de website van de Konvib kan je lezen dat de voorzitter reeds drie keer een Epipen diende toe te dienen en dat in twee van de drie gevallen dit het verschil maakte tussen leven en dood.

Een gouden tip voor elke imker: zorg dat je steeds een Epipen bij de hand hebt. Je weet nooit dat je zelf de volgende patiënt bent.